Όταν ο ήλιος δύει το απόγευμα της Κυριακής στον Τύρναβο, η πόλη ξεκινά να περιστρέφεται γύρω από το καρναβάλι της, ένα από τα σημαντικότερα δρώμενα της κεντρικής Ελλάδας. Tην τελευταία ημέρα των Αποκριών, η μικρή πόλη της Θεσσαλίας, χτισμένη δίπλα στον Τιταρήσιο ποταμό, προσελκύει χιλιάδες επισκέπτες από την Ελλάδα και το εξωτερικό.
Το απόγευμα της Κυριακής πραγματοποιείται, η Μεγάλη Παρέλαση των Αρμάτων. Φέτος συμμετέχουν γύρω στα 20 άρματα, που διακωμωδούν ζητήματα της επικαιρότητας – από τη διαπραγμάτευση και τους πιστωτές, έως τον Αντετοκούνμπο και τον Donald Trump.
Οι εκδηλώσεις κορυφώνονται με το περίφημο Μπουρανί, που πραγματοποιείται την Καθαρά Δευτέρα και κλείνει τον κύκλο των καρναβαλικών εκδηλώσεων. Πρόκειται για ένα λαϊκό πανηγύρι, μια αναβίωση ενός αρχαίου διονυσιακού τελετουργικού, που στην ουσία πρόκειται για την ξακουστή γιορτή του φαλλού, που συμβολίζει την αναπαραγωγή και την ευτεκνία.
Στη μακρόχρονη πορεία του, το τυρναβίτικο καρναβάλι γνώρισε αλλεπάλληλες επιθέσεις από πολιτικές ηγεσίες και την Ορθόδοξη Εκκλησία, που θεωρούσαν ότι έβλαπτε τα χρηστά ήθη και έθιμα της εποχής. Όμως, οι απαγορεύσεις των εκδηλώσεων δεν πτοούσαν τους Τυρναβίτες, που το γιόρταζαν ακόμα και κρυφά, αφού γι’ αυτούς αποτελούσε αναπόσπαστο κομμάτι της πολιτιστικής τους παράδοσης. Μετά τον πόλεμο, στα τέλη της δεκαετίας του ’50, στο Καρναβάλι ενσωματώθηκε ένα νέο στοιχείο, τα πεζοπόρα τμήματα καρναβαλιστών. Το Καρναβάλι απαγορεύθηκε κατά τη διάρκεια της Χούντας, για να επανέλθει στη ζωή των ανθρώπων με την αποκατάσταση της Δημοκρατίας.
Τόσο στην παρέλαση όσο και στο Μπουρανί, πρωταγωνιστικό ρόλο έχει ο φαλλός, που συμβολίζει τη γονιμότητα και τη βλάστηση, την εποχή όπου αρχίζει η άνοιξη. Ως εκ τούτου κάποια από τα καρναβαλικά άρματα έχουν ως θέμα τους τον φαλλό, ενώ ντόπιοι φορούν ψεύτικους φαλλούς ή τους κρατούν στα χέρια περιπαίζοντας άλλους περαστικούς. Όλα αυτά γίνονται φυσικά με τη συνοδεία του περίφημου ντόπιου τσίπουρου, που βάζει τέλος στις αναστολές του κόσμου.
Η καρναβαλική παρέλαση της Κυριακής ξεκινά το απόγευμα και ολοκληρώνεται λίγο πριν τα μεσάνυχτα. Δεν περνούν πολλές ώρες και το ξημέρωμα της Δευτέρας οι κάτοικοι της πόλης πηγαίνουν στο εξωκλήσι του Προφήτη Ηλία στα βόρεια της πόλης, σ’ έναν ελεύθερο χώρο. Η πορεία γίνεται σε πομπή, της οποίας προηγούνται διάφοροι ανδρικοί θίασοι οι οποίοι κουβαλούν όλα τα απαραίτητα για τη Θεία Λειτουργία. Εκεί γίνεται η προετοιμασία του Μπουρανιού.
Η ιστορία των φαλλών
Το Μπουρανί μετρά μια ιστορία τουλάχιστον 100 ετών. Αν και οι αναφορές για το έθιμο βρίσκονται διασκορπισμένες σε διάφορα κείμενα, τα πρώτα στοιχεία για την τέλεση του εμφανίζονται το 1898, με την ίδρυση του Πολιτιστικού και Αθλητικού Συλλόγου «Ανάπλασις». Παλιά, η εκδήλωση του «Mπoυραvί» ήταν πιο γνήσια, πιο περιεκτική και φυσικά πιο ξεδιάντροπη. Δεν γινόταν στον Προφήτη Ηλία αλλά σε κάθε γειτονιά και σε κάθε πλατεία, όπου οι χαροκόποι άναβαν φωτιά κι έφτιαχναν το Μπουρανί. Τα υλικά είναι σπανάκι, ρύζι, τσουκνίδα και λίγος αντεράκος, μαζί με ξύδι, χωρίς καθόλου λάδι.
Γύρω από τη φωτιά, χόρευαν αλληλοπειράζονταν και πετούσαν βωμολοχίες. Πρόβαιναν σε πρόστυχα καμώματα και αδιάκριτες χειρονομίες προς τους άνδρες περαστικούς. Φυσικά δεν έλλειπαν και οι φαλλoί – πήλινοι, ξύλινοι και άλλοι από καρότα. Τραγουδούσαν και άσεμνα τραγούδια, τέτοια που αν τα ακούσει κανείς μπορούσε να λάβει μια ιδέα τι ήταν τα φαλλικά και τα άλλα όμοια άσματα των αρχαίων Ελλήνων.
Υπάρχει καταγραφή του εθίμου από τον Γάλλο περιηγητή Λέον Εζέ γύρω στα 1858 που μιλάει για τον Βασιλιά που ανακηρύσσονταν από τους μπουρανίτες και ήταν, όπως καταλαβαίνετε, ο πιο μεθυσμένος.
Την πρώτη φορά που εμφανίζεται στην ιστορία, αναφέρεται ότι οι ρίζες του βρίσκονται στις πανάρχαιες εορτές των Ελλήνων: τα Διονύσια, τα Θεσμοφόρια, τα Αφροδίσια, τα Θαργήλια και κυρίως οι αλωαί που ήταν γεωργική εορτή πανάρχαια λατρεία και προθρησκευτική. Και η δεύτερη ότι προέρχεται από Αρβανίτες που εγκαταστάθηκαν στον Τύρναβο γύρω στο 1770, λίγο πριν τα Ορφωλικά. Η δεύτερη εκδοχή μάλλον είναι και η επικρατέστερη, καθώς τεκμηριώνεται από ιστορικά στοιχεία. Καθώς λέγεται εκείνη την εποχή, έπεσε στον Τύρναβο επιδημία χολέρας και οι περισσότεροι κάτοικοι του βρήκαν θάνατο. Η πόλη ερημώθηκε και ο σουλτάνος της περιοχής, έφερε ένα τμήμα Αρβανιτών, για να κτίσει την καινούργια πόλη, δίπλα στην παλιά (η περιοχή αυτή ονομάζεται «Κόκκαλα» επειδή στην περιοχή θάφτηκαν όσοι βρήκαν τον θάνατο από την χολέρα). Οι Αρβανίτες αυτοί λοιπόν καθιέρωσαν το έθιμο που σώζεται ως τις μέρες μας.
Πηγή: vice.com – Κείμενο: Θοδωρής Χονδρόγιαννος – Φωτογραφίες: Δημήτρης Ζιβόπουλος
